Filmbeoordeling: vier sterren – over het sterrensysteem (essay)

Afbeeldingsresultaat voor sterrensysteem

Ik recenseer films. Ik bezoek ze, pen steekwoorden neer in het donker en verwerk later mijn impressies tot een lopend stuk. Het plezier van dat werk ligt in de mogelijkheid mezelf telkens weer uit te dagen; recenseren is beargumenteren, en íets van een visuele ervaring toevertrouwen aan de beperkingen van de taal. Een goede film biedt de mogelijkheid anderen te enthousiasmeren, hen gevoelig te maken voor thematiek, cinematografie en symboliek. Een matige of slechte film biedt oefening in een eerlijk en gewogen oordeel. Precies in dat kader is er één dominante tendens die regelmatig voor wrange gevoelens zorgt: het normatieve gebruik van het sterrensysteem, dat de waarde van een film reduceert tot een handvol schandelijk invloedrijke symbooltjes.

Film is een medium dat ons meer leert over onszelf en de wereld om ons heen, of beter: de wereld in ons. Tegelijk is film een industrie, en heeft het weinig zin te ontkennen dat bioscopen van hun bezoekers afhankelijk zijn. Dat distributeurs geen bestaansrecht hebben als de door hen geselecteerde films geen publiek trekken. Het initiatief ligt in dat verband primair bij filmjournalisten en lezers. Filmjournalisten zouden hun stem moeten laten horen vóór inhoud en tegen kortzichtigheid. Op de redactie van kranten, in de media, op het web. Lezers zijn gewend geraakt aan vluchtig consumentenadvies, maar slikken ook wat je ze voorschotelt. Een krantenpagina met acht korte recensies biedt gewenning. Zeker als de diepgravende recensies of achtergrondartikelen steeds meer naar de achtergrond worden verdrongen.

Zelf schrijf ik zulke stukken graag – een échte recensie is voor mij geen oneliner of een alinea, maar een betoog, een uiteenzetting. Een goed achtergrondartikel verdringt het gelijk van de luidste spreker, de stem van de oppervlakte. Hoezeer ik echter blijf genieten van zulk schrijven (én lezen), zonder publiek wordt het gedane werk vruchteloos. En dat besef heerst niet alleen bij de recensent. Distributeurs hebben vandaag de dag niet alleen de filmkijker, maar ook de thuiskijker te overtuigen. Netflix en andere streamingdiensten maken het mogelijk vanuit de luie zetel te genieten van een immer dynamisch aanbod. Waarom de auto pakken naar de zoveelste remake als de film in kwestie over vier maanden ook wel zijn weg naar de beeldbuis vindt?

Ik ben me er wel van bewust: misschien schrijf ik meer voor de consument dan voor de lezer. De persvoorstellingen die ik bezoek worden georganiseerd door distributeurs, die op de releasedatum kennis nemen van de geschreven recensies. Een ‘goede’ recensie (4 sterren of hoger) is bij uitstek geschikt voor een post op social media, omdat de distributeur weet wat de consument indirect in zijn greep houdt: het groene licht van het sterrensysteem. Veel lezers van De Volkskrant en Trouw zullen een film pas bezoeken als de heilige grens van de vier bollen bereikt of overschreden wordt.

Ook op kleinere schaal zet die tendens zich door. Als ik een langere recensie post, zal niet iedere bezoeker die volledig lezen. Aan een beperkte aandachtsspanne hoeft dat niet te liggen; de bezoeker in kwestie kan er ook puur op uit zijn ‘even’ de hoeveelheid sterren te bekijken, hooguit in combinatie met de eerste en/of laatste alinea. De ironie van die situatie is hopelijk duidelijk: als recensent faciliteer ik die mogelijkheid.

Dit doe ik niet alleen omdat het van me verwacht wordt, maar ook omdat sterren wel degelijk een effectieve eerste graadmeter kunnen zijn. Als ik aan het eind van het jaar mijn persoonlijke balans opmaak, helpt het enorm dat ik een eerste aanknopingspunt heb voor de films die het verdienen herinnerd te worden. Die vier of zelfs vijf sterren zijn op zichzelf al een positieve herinnering, een oppervlakkig maar waardevol teken van algemene waardering. Ze scheppen orde in de initiële chaos van mijn vaker wel dan niet genuanceerde recensies. Een verder onderscheid ontvouwt zich dan op basis van alle ideeën, zinnen en gevoelens die aan dat eerste teken verbonden zijn. Dat is natuurlijk wat uiteindelijk telt – de diepgaande opinie die haar weg naar buiten vindt via de taal. Een vier sterrenfilm uit februari kan in juni zomaar eens vergeten zijn, terwijl een film die bij haar eerste kijkbeurt gevoelsmatig tegenviel toch langzaam onder de huid kruip, smekend om een snelle herziening. Een film die tijd nodig heeft om te rijpen legt zich nooit neer bij de rigiditeit van het sterrensysteem.

Om persoonlijke redenen zal ik dus niet snel een geheelonthouder worden, en de sterren maar verbannen naar een verwerpelijk verleden. Toch kies ik er tegenwoordig soms bewust voor de hoeveelheid sterren bij een recensie weg te laten. De reden daarvoor is eenvoudig: de tekst, de argumentatie wint het altijd van de vluchtige beoordeling. Ik wil niet dat een bezoeker naar de bioscoop gaat omdat ik vier sterren geef; ik wil dat de bezoeker gaat omdat hij geïntrigeerd is door een beeld, een recensie, een idee. Van die graadmeters hoeft geen enkele film uitgesloten te zijn. Natuurlijk gaan de meeste mensen puur ter vermaak naar een nieuwe blockbuster, maar een film als Wonder Woman verraste juist door een stroom van verwijzingen naar de mythologie, filosofie en theologie.[1]

Zo lang ik zelf met sterren strooi, kan ik niet verwachten of eisen dat een lezer zich alleen op de tekst concentreert. Wél kan ik iedereen op het hart drukken dat toch te doen. Vind de recensies, podcasts, artikelen die je inhoudelijk intrigeren. Lees ze ook eens na het kijken, als een extra commentaar dat kan aansporen tot verdere reflectie. Een goede recensie is veel meer dan een simpel consumentenadvies. Een goede recensie nodigt je uit een film niet te bekijken, maar tot je te nemen. Thema’s te doorgronden en motieven te herkennen. In het land der meningen is de doordachte visie koning.

Nico van den Berg ageerde in een opiniestuk voor HP: de Tijd tegen het sterrensysteem: klik

De Amsterdamse krant het Parool neemt duidelijk stelling in door recentelijk (28-12-’17) te besluiten tot het schrappen van de sterren bij recensies: klik

[1] https://timbouwhuis.nl/blog-filosofie-en-religiekritiek-wonder-woman-2017-als-religieuze-allegorie/

Dit essay maakt deel uit van een reeks stukken voor een cursus cultuurkritiek.

11 gedachten over “Filmbeoordeling: vier sterren – over het sterrensysteem (essay)”

  1. Goed en helder stuk. Het dilemma is inderdaad de bezoeker te faciliteren met niet alleen genoeg informatie of opinie, maar vooral ook een fantastisch stuk om te lezen. In wezen zouden media ook gewoon titels kunnen opnoemen en daarachter een duimpje omhoog of omlaag zetten als dat het enige is wat zou tellen. Zelf onderscheid ik die twee dan ook: op een metacritic kom ik voor mijn ‘snelle gemiddelde indruk’ en lees de korte stukjes erbij, en inhoudelijk zoek ik het echt op bij de specifieke (film)media. Uiteindelijk kan een film nog zo tegenvallen, de stukken eromheen zijn uiterst vermakelijk en interessant – misschien wel juist daarom.

    1. Dat klopt, maar mijn idee is dus ook dat dat vaak ook bijna gebeurt. Dat de sterren alle aandacht opeisen en bijna gelijkstaan aan een duim omhoog of omlaag. De meeste kranten geven geen halve sterren, dus dan dan gaat het al snel: naar één of twee sterren hoef je niet te kijken, met drie sterren kun je weinig en bij vier of sterren is een film goed of fantastisch en moet je dus gaan.

      Daar probeer ik tegenin te gaan, omdat ik denk dat (te) veel mensen alleen nog daarnaar kijken. En dat vind ik jammer.
      Ik denk trouwens dat filmrecensies op die manier meer invloed uitoefenen dan wij misschien nog denken. Dat een (pak ém beet) Justice League lijdt aan de box office omdat al die unaniem lage scores invloed uitoefenen.

  2. Het sterrensysteem (ik schreef bijna sterrenstelsel) is handig om prioriteiten te stellen bij het selecteren van films die in de bioscoop gaan draaien. Ik houd de recensies ongelezen tot na het zien van de film, want ze bevatten altijd spoilers, zelfs de spoilervrije recensies. Pas na de film ga ik op zoek naar het extra commentaar en de verdere reflectie. Een goed onderbouwde recensie kan aansporen tot een tweede kijkbeurt. Dat zie ik de sterren niet zo snel doen.

    1. Wat je in die laatste zin aanstipt is voor mij ook een belangrijke factor. Van tevoren lezen vermijd ik alleen zeer gericht als ik vermoed dat de film echt minder wordt van voorkennis. Ik noem the Sixth Sense even als een extreme illustratie. Daarbuiten prefereer ik meestal ook het lezen achteraf, maar het gaat niet zo ver dat ik de helft van alle Filmkrant-recensies in eerste instantie oversla.

  3. Mooi essay! Lekker helder en ben het er ook nog ’s grotendeels mee eens. Ik denk dat de geschreven recensie en de sterren juist bij elkaar horen. Net als de kop van een artikel of krantenbericht de lezer aanstuurt om de rest te lezen, geven de sterren een basismening van de recensent weer, die hij of zij dan in de tekst verder uiteen zet.

    1. Ik ben het met je eens, maar waar ik me tegen richt is dat de sterren teveel macht hebben en de invloed van de tekst reduceren. Natuurlijk gaan de twee in een ideaal scenario prettig samen, maar ik heb het idee dat dat dus niet zo is:) als ik 100 procent anti zou zijn, zou ik nu stoppen met sterren, maar ik gebruik ze zelf ook gewoon voor mijn overzicht en dat van anderen.

  4. Eens. Wij schreven hier ook al eens over. Voor ons ook nog steeds de reden om geen sterrensysteem op ons blog te gebruiken. Zelf zeg je dat het voor jezelf handig is en dat je het met name daarom doet. Maar waarom dan niet op je blog het systeem schrappen en uitgaan van Letterboxd?

    1. Grootste deel van wat ik hier aan recensies plaats is momenteel nog steeds van toepassing op nieuwe releases, dan vind ik een stukje duiding d.m.v. de scores op dit moment nog wel op z’n plaats. Op fv geef ik ze daarnaast standaard al. Neemt niet weg dat ik er blijvend over nadenk en gerust eens wat experimenteer met het weglaten. Maar ik ben ook niet iemand die rigoureus zoiets doet en er een statement van maakt. Het gaat mij meer om de reflectie rond het onderwerp. Dat mensen zich bewust worden van wat er speelt en daar zelf ook over na gaan denken.

  5. Leuk om te lezen en dat stuk van Nico ook. Als ik een film nog niet gezien heb is een cijfer of aantal sterren in ieder geval goed om alvast een algemeen idee te krijgen. Als het een titel is waar echt over kan worden gepraat dan lees ik graag een hele recensie achteraf.

    1. Ja dat snap ik, maar denk je niet dat die sterren flink misleidend kunnen zijn in het ‘uitzoeken’ van films? Neem bijvoorbeeld de karrenvracht aan negatieve reacties op (en scores voor) mother! of bijvoorbeeld ook een nieuwe film van Nicholas Refn. Als ik op het imdb-gemiddelde of op sterrenrecensies van Only God Forgives of The Neon Demon was afgegaan had ik em misschien overgeslagen, maar het zijn wel favorieten van me:)

Geef een reactie