Weer een blog over een aan het geloof gerelateerd onderwerp. Ik kwam een blog tegen van Wouter van der Toorn, die handelde over de betrouwbaarheid en inspiratie van de Bijbel. En op een grote hand vol details na was ik het eens met zijn visie. In onderstaand stuk deel ik zelf enkele inzichten en combineer ik die met enkele (schuingedrukte) statements en quotes van zijn hand. Omdat ik de behandelde thematiek even interessant als belangrijk vind.
Want hoe vaak kom je het niet tegen, dat iemand de Bijbel erbij pakt en precies denkt te kunnen beweren hoe het zit. Dat alles wat in de Bijbel staat letterlijk genomen moet worden en ook letterlijk waar is. Dat iedere Bijbeltekst goddelijk geïnspireerd is, en dat de schrijvers van de Bijbel dus stuk voor stuk een tabula rasa waren, klaar om door de schepper van hemel en aarde aan het schrijven te worden gezet.
Vooropgesteld, ik geloof dat de Bijbel waarheden bevat. En dan in het bijzonder één kernachtige waarheid: dat Jezus daadwerkelijk aan het kruis stierf, en na drie dagen weer opstond uit de dood.
Maar ik geloof niet dat ieder woord in de Bijbel onbetwist en onbestreden is of zou moeten zijn. In de woorden van Wouter van der Toorn: ‘Maak van je Bijbel geen God‘. Met als toelichting in een eerdere blog: …’Terugkijkend op de jaren die achter mij liggen moet ik bekennen dat de Bijbel erg vaak de plek van een God is gaan innemen. En voor sommige christenen (en zeker ook sommige reformatorische kerken) is hun geloof een geloof in een boek geworden. Een heilig boek. Een boek met het onfeilbare woord van God. Maar het boek, dat is het einde van alle tegenspraak.
Als het christelijk geloof verwordt tot het geloof in een heilig boek, dan moet je je grote zorgen maken.’
Waarom moet je je dan grote zorgen maken? Welnu, ik zal enkele redenen geven, aangevuld met enkele quotes van Wouter:
- De canonisering van de Bijbel is een enorm selectief proces geweest, waarbij kerkvaders in de loop van eeuwen hebben besloten welke boeken gecanoniseerd of uitgesloten werden (veel van die uitgesloten boeken behoren nu tot de aprociefen, maar even heel oneerbiedig gezegd, wie hoor je daar nu nog over?).
- Het is een illusie dat de schrijvers van de verschillende boeken een directe ‘hotline’ hadden met God, waardoor ze precies wisten wat ze op moesten schrijven. Dus niet dit:
‘Deze inspiratie kan worden vertaald met de adem van God die ergens doorheen is geblazen. Stel je daarbij niet voor dat de bijbelschrijvers zich in een soort trance bevonden waarin zij willoos, emotieloos en zonder hun eigen karakter zomaar opeens schreven wat God wilde.’
Kan het dan niet zo zijn geweest dat God erg actief betrokken is geweest bij de canonvorming, en schrijvers geïnspireerd kan hebben? Nuja, menselijk gezien misschien niet, maar God is niet menselijk, en ik geloof dat wel degelijk. Maar dat betekent niet dat ieder woord waar is. Want dat brengt mij bij m’n volgende punt:
- Veel bijbelteksten zijn aangepast, aangevuld en verwijderd voordat Bijbelboeken in hun ‘definitieve’ vorm werden opgeleverd. Daarbij neem ik aan dat de schrijvers van de betreffende boeken hun eigen inbreng en overtuigingen, maar vooral ook hun eigen feilbare menselijkheid meenamen toen ze het Evangelie op papier zetten. Nog buiten verdere beschouwing latende dat de verhalen die ze noteerden veelal afkomstig waren van mondelinge overleveringen, waarvan ze onmogelijk altijd konden verifiëren of een en ander ook daadwerkelijk zo was gelopen.
- Er zijn talloze vertalingen van de Bijbel voorhanden. Bijbellezen is interpreteren, en je interpretatie kan per vertaling reeds verschillen.
- Ik twijfel vaak aan de Bijbel. Niet aan het bestaan van God, en niet aan het bestaan van het Woord van God.
Nee, ik twijfel als ik in de Bijbel verhalen lees waar ik oprecht moeite mee heb. Verhalen van moord, verhalen over een God die voorrang geeft aan zijn eigen volk (dat van Israël), en verhalen die soms zo ambigu zijn dat ik niet meer weet welke waarheid ik nog vast moet grijpen.Wouter van der Toorn verwoordt het op een goede manier, als hij het volgende schrijft:‘Er wordt eerlijk geschreven over moordpartijen, perversiteiten, genociden en noem maar op. Is hier de goddelijke inspiratie weg? Volgens mij niet, maar het laat eerlijk de vreselijke daden van mensen zien (lees bijvoorbeeld Rechters 19:22-30, een bar verhaal dat niet onderdoet voor de wreedheden van Islamitische Staat).
Je komt wel soms barre opdrachten van God tegen zoals koning Saul die van God de ultieme vijand, het volk van Amelek, moet uitroeien (lees 1 Samuel 15:2-3). Bij deze opdracht wordt precies uitgemeten wie dat dan moeten zijn: ‘Dit zegt de HEER van de hemelse machten … Spaar ze niet, maar dood alles en iedereen: mannen en vrouwen, kinderen en zuigelingen, runderen en schapen, kamelen en ezels.‘
Dit soort wrede opdrachten van God brengen me nou niet direct in uitzinnige aanbidding. Ik krijg er kippenvel van, voel me onpasselijk worden. Een misselijkheid borrel op. Ik word er boos van.
Waarom?
Omdat ik in het verhaal kruip en dat zie ik grote onschuldige kinderogen die me aanstaren en ik kan niet blijven kijken. Ik moet dat jochie haten, ik moet het doden, ik moet het uitroeien, hij mag er niet zijn. Het jochie heeft nog niets van het leven gezien en is slechts vastgeklampt aan zijn moeder. Ik zie dat het jochie moet toekijken hoe zijn moeder wordt vermoord, dat hij in paniek huilt en dat het alleen maar het huilen en schreeuwen om zich heen hoort van alle andere mannen, vrouwen en kinderen die worden omgebracht. Maar dat gaat vanzelf over als ze dit jochie de schedel inslaan.
Ja, opdracht van de Heer.
Right.’
- Waarom geloven in God als deze zaken beschreven staan in de Bijbel? Dat is een geheel ander onderwerp, dat ik niet voor deze blog heb gereserveerd. Een ander punt wil ik aan de hand hieraan wel maken. Wie beweert dat alles wat in de Bijbel staat onbetwist waar is, begeeft zichzelf op een lastig terrein. Want leg zaken als bovenstaande dan maar eens uit. Dit is ook God. En daar kan ik mijn ogen niet voor sluiten, ook al geloof ik met mijn hart in een overkoepelende, overheersende God van liefde.
Trouwens, zouden deze verhalen in een bepaalde mate niet kunnen spreken vóór de betrouwbaarheid van de Bijbel? Immers, als God, in populaire termen gesproken, echt goed voor de dag had willen komen, dan had hij in zijn boek toch geen dood en verderf laten opnemen? Dan had hij toch de liefde laten regeren? En dan had hij zijn zoon toch niet de kruisdood (een ultieme vernedering in die tijd) laten sterven? Het is een vraag die tot nadenken stemt.
7. Wat geloof ik dan wel met betrekking tot de Bijbel? Ik geloof dat de Bijbel verhalen herbergt die ons tot dat nadenken dienen te stemmen. Verhalen van zwakte, van twijfel en van teleurstelling, maar ook van kracht, van liefde en van overwinning. Verhalen die door God geïnspireerd, maar door mensen opgeschreven zijn.
In Wouter’s woorden: ‘In de Bijbel kom je mensen tegen die leven: die God ervaren, of juist niet ervaren, die God begrepen, of juist niet begrepen, die God gehoorzaamden, of juist niet gehoorzaamden, die God liefhadden, of die hem juist ontvluchtten. Welkom in de wonderlijke wereld van de Bijbel. Het christelijk geloof kan niet zonder dit wonderlijke boek (of liever gezegd, wonderlijk samengestelde bibliotheek). God is daarin te ontdekken, door een kleurig venster van zoveel verschillende karakters en culturen. Soms ligt de boodschap van God er dik bovenop (denk aan de directe voorschriften die God via profeten geeft) en soms ligt de aanwezigheid van God er dik bovenop zonder dat hij ook maar genoemd wordt’.
De Bijbel is dus veelkleurig, interpretatief en inherent aan discussie en verscheidenheid. Maar ze laat ons, daardoorheen, wel zien wie God is. In al zijn facetten. En uiteindelijk draait het dan om hem. En niét om die ene discutabele Bijbeltekst. Om met een paar woorden van Wouter af te sluiten:
‘De inspiratie van God, de adem van God door de schrift, betekent wel dat God te herkennen is. Maar door een veelkleurig venster. Het venster is God niet, als je er goed doorheen kijkt, kun je hem wel ontdekken. Maar het zal je met voorgaande niet verbazen dat dat soms niet eenvoudig is.’
Geïnteresseerd geraakt in Wouter’s gehele blog? Het is in een tweeluik terug te vinden op zijn eigen blog op creatov.nl. Klik hier: http://www.creatov.nl/2016/08/bijbel-is-god-niet/ en hier: http://www.creatov.nl/2016/08/over-de-inspiratie-van-de-bijbel/ .