Religie in film: The Island (Michael Bay, 2005)

Ik had Michael Bay nooit gehouden voor een regisseur die zijn film zou vormen naar een religieus meta-narratief. Natuurlijk, een regisseur die niet zelf schrijft werkt altijd samen met zijn screenwriter(s) (hier Alex Kurtzman, Roberto Orci en Caspian Tredwell-Owen), maar het is toch opmerkelijk dat het Bijbelboek Genesis aan de basis ligt van wat in 2005 The Island zou worden.

De hoofdpersonen van Bays zesde film zijn Tom Lincoln en Sarah Jordan, of Lincoln Six Echo en Jordan Two Delta (Ewan McGregor en Scarlett Johansson). De dubbele namen verraden wat Echo en Delta nog niet weten: net als de andere cliënten in het clandestiene onderzoekscentrum zijn zij klonen, pionnen in de medische experimenten van directeur Merrick (Sean Bean). Om te voorkomen dat zijn cliënten gaan twijfelen aan het doel en de precieze aard van hun verblijf, houdt Merrick hen een luchtspiegeling voor. The Island is de utopische plaats waar cliënten uiteindelijk heen zullen gaan. Ze zijn speciaal, uitverkoren; het uitzicht op het eiland maakt hun leven de moeite waard.

Voor kijkers die enigszins bekend zijn met het Genesisverhaal, is het niet lastig de religie- kritische insteek te zien doorschijnen. Door de film heen worden er meerdere aanwijzingen gegeven voor de stelling dat Merrick God is, of dat pretendeert te zijn. De medische experimenten die onder zijn bevel worden uitgevoerd gaan zover dat Merrick in de toekomst in staat zal zijn dodelijke ziektes een halt toe te roepen. Het geeft hem de ultieme macht over leven en dood, de zeggenschap over de onwetende massa.

Net als in de religie-kritische theorie van Marx (negentiende eeuw) is religie (hier: het zicht op een paradijs, een ‘betere’ toekomst) opium voor het volk. Door de cliënten voor te houden dat er iets moois in het verschiet ligt, kan Merrick gehoorzaamheid afdwingen. De hoop voorkomt de desillusie. Tótdat de hoofdpersonen er in The Island achter komen dat het beloofde paradijs niet bestaat. The Islandsymboliseert dat paradijs, de mythische vicieuze cirkel die menselijk geluk inluidde maar ook weer beëindigde. Geheel in lijn met het Bijbelverhaal moeten de Adam en Eva van dit moderne narratief vluchten als zij kennis vergaren van goed en kwaad. Ze krijgen geen toegang meer tot het beloofde paradijs, omdat ze in opstand zijn gekomen tegen degene die hen gemaakt heeft.

De parallel met Adam en Eva wordt duidelijk in het handelen van Echo en Delta tijdens hun vlucht. De twee protagonisten komen erachter dat ze ‘naakt’ zijn (hier wil dat met name zeggen dat ze achter hun kloon-zijn komen), en ontdekken vervolgens, ook hier in lijn met de poëtische subtekst, hun eigen seksualiteit. Alhoewel Bay in zijn film meer aandacht besteedt aan het paradijsmotief dan aan Augustinus’ zondeval, zijn de referenties ook in dat verband voorhanden. Net na de vlucht uit het centrum worden Echo en Delta in een rotsachtig gebied geconfronteerd met een dreigend aandoende slang (zie foto onder, red.). Als het einde van de film nadert, wordt daarnaast aan Echo gevraagd of hij geen appel wil (ligt opzichtig op een kleine salontafel in een operatieruimte, red.). De verwijzing naar de verboden vrucht (het idee van de appel is een woordspeling uit de Latijnse vertaling, de woorden voor appel en slecht zijn daarin identiek) uit Genesis is evident, al weigert Echo hier begrijpelijkerwijs; Echo en Delta hebben de waarheid al op eigen kracht ontdekt, en hoeven niet meer aan ‘verleiding’ toe te geven. Uiteraard was het Delta (Johansson dus) die het voortouw nam in de opstand, en tot de conclusie kwam dat The Island/het paradijs tóch wel bestond:

The Island is real. It’s us

Het is jammer dat The Island, los van dit intrigerende meta-narratief, gekunsteld en onevenwichtig aanvoelt. De serieuze toon van het verhaal strookt niet altijd met de geïncorporeerde humor, terwijl Bay ook nog eens tracht te doen waarin hij vooral goed is: pompeuze actiescènes filmen. Vind dan maar eens een geslaagde balans, zeker in het sound design. Het blijkt een schier onmogelijke opgave. Dat The Island visueel vaal, blikkerig en gedateerd aanvoelt, is een algemene observatie die het kijkplezier ook negatief beïnvloedde, zeker als je erbij bedenkt dat deze film zich in het futuristische 2019 zou moeten afspelen.

Concluderend moet ik stellen dat het (meta-)narratief The Island voor mij de moeite waard maakte; tijdens het kijken was het zoeken naar de religieuze symboliek haast een sport, waar de film puur als actie-vehikel de middelmaat niet ontstijgt. McGregor en Johansson spelen hun rollen prima, maar krijgen nergens de kans echt uit te blinken. Bean doet wat hij vaker doet in films: sterven voor de aftiteling rolt.Neem hier echter het perspectief van het besproken metaplot, en het gewicht van die handeling schijnt langzaam door. Gaat The Island uiteindelijk, geheel in lijn met Nietzsche, over de Dood van God?

The Island (2005). Regie Michael Bay. 136 min. Met Ewan McGregor, Scarlett Johansson, Sean Bean e.a.