In de First Reformed-kerk te Snowbridge, New York luistert een handvol bezoekers naar een preek van Ernst Toller (Ethan Hawke). De lege banken vertellen een verhaal: wat eens een plaats van samenkomst was, ademt nu verval en verlatenheid. Buiten de tijden van de mis leidt Toller wat toeristen rond. Het orgel doet het niet meer, maar er zijn nog voldoende souvenirs. Vooral de First Reformed-petjes worden warm aanbevolen. Ze passen altijd.
Met ferme pennenstreken schetst scenarist-cineast Paul Schrader (Taxi Driver, Mishima: a Life in Four Chapters) de contouren van een maatschappij die in angst leeft. Ieder personage in First Reformed is ergens bang voor. Wanhoop, zo stelt Toller, wint het in steeds meer gevallen van moed en hoop. ”En juist daarom moeten we hoop houden”, hoor je de dominee al zeggen.
Maar Toller is een twijfelaar. Denk aan Tomas Ericsson in Ingmar Bergmans ijzingwekkende Winter Light (1963); de pastoor die inwendig twijfelt moet vroeg of laat de publieke schijn gaan ophouden. In 1963 kon dat misschien nog, maar nu heeft de schrijnende werkelijkheid de fictie ingehaald. Het is al te laat.
Het gospel van de milieuactivist
Geheel in lijn met Winter Light wordt Toller aan het begin van First Reformed bezocht door een jong stel. De getroebleerde Michael (Philip Ettinger) is een milieuactivist die de toekomst somber inziet. Zijn radicale standpunt over het krijgen van kinderen echoot het soort geluiden dat je in het publieke debat steeds vaker voorbij hoort komen: is het nog wel verantwoordelijk om jonge kinderen in deze zelfdestructieve wereld te laten opgroeien? Hoe het ook zij, de zwangere Mary (Amanda Seyfried) is ten einde raad.
Toller luistert en denkt – om dan te voelen hoe de gewetensbezwaren zich opstapelen. Als kijker zit je daar te allen tijde middenin, niet in de laatste plaats omdat Schrader zijn voice-over voor Ethan Hawke uiterst effectief inzet. De vragen van de pastoor worden zo de vragen die je jezelf ook kunt stellen: mogen religieuze instanties zich ooit losweken van prangende politieke kwesties? Wat als een kerkgemeenschap achter de façade van de blijde boodschap nauwe banden met het bedrijfsleven onderhoudt? En wat zegt dat alles weer over de plaats van religie in een maatschappij die op de rand van de afgrond balanceert?
Vogelvluchtperspectief
First Reformed is een film van extremen: de plot is een fatalistische nekslag, een donkere karakterstudie die Schraders Taxi Driver narratief én visueel doet weerklinken. Ethan Hawke speelt misschien wel de beste rol uit zijn carrière.
Het antwoord op Tollers vragenstorm kondigt zich breed aan in het even doorzichtige als geraffineerde scenario. Schrader moet geweten hebben dat politieke zwarte gaten aan de realiteit genoeg hebben. En dus kanaliseert hij alles naar het intieme, persoonlijke; zodat er ook voor de kijker nog wat perspectief overblijft. Wacht op de scène die ik hier niet weg zal geven: als je haar ziet, weet je waarover ik het heb. Ze zegt alles.
First Reformed (Paul Schrader, 2017). 108 min. Met Ethan Hawke, Amanda Seyfried, Philip Ettinger e.a.
First Reformed draait nog een korte periode in Kino, Rotterdam. Ook in Amsterdam staat de film geprogrammeerd (Filmhallen).
