Vandaag is niet alleen een dag van reguliere bioscoopreleases. Af en toe vinden pareltjes uit het verleden hun weg terug naar het witte doek, opdat we niet vergeten wat de filmgeschiedenis ons gebracht heeft. Ongeveer vijfentwintig jaar terug regisseerde de Amerikaanse filmmaakster Julie Dash (1952-heden) Daughters of the Dust, een stilistisch onconventioneel drama over een eerste generatie vrije Afro-Amerikanen. Dash werd daarmee direct onderdeel van de nationale filmcanon (2004): Daughters of the Dust was de eerste film van een vrouwelijke Afro-Amerikaanse regisseur die een Amerikaanse theaterrelease kreeg. Vandaag gaat een prachtige restauratie van deze bijzondere film in Nederlandse première.
Wie deze film gaat bekijken, kan eigenlijk niet heen om een korte introductie. Daughters of the Dust speelt zich namelijk af in een zeer specifieke context, en biedt een ogenschijnlijk wat ondoordringbaar perspectief op een cultuur die weinig raakvlakken heeft met de onze.
De vrouwen die we volgen zijn zogeheten Gullah; ze stammen af van de Afrikaanse slaven die woonachtig waren in een aantal zuidelijke staten (met name Georgia en South Carolina). Het jaartal dat gegeven wordt is 1902; hieruit kun je afleiden dat de formele afschaffing van de slavernij ruim dertig jaar achter deze vrouwen ligt. Dat lijkt misschien lang, maar als Daughters of the Dust één ding verduidelijkt, dan is het wel dat verleden en identiteit altijd onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De vrouwen uit de zogeheten Peazant family die in dit drama centraal staan concentreren zich op een volgende stap in hun leven: vanuit het zee-eiland St. Helena Island hopen ze verder naar het Noorden te migreren. Veel wijst erop dat die beslissing meer dan alleen een narratief gegeven is. Het zuiden is de plaats waar vorige generaties onvrij waren, en wie écht vrij wil zijn, moet de onvrijheid soms letterlijk achter zich laten.
In een kleine twee uur schetst Julie Dash in Daughters of the Dust het leven van een groep bijzondere mensen. Slechts spaarzaam maakt ze daarbij gebruik van dialoog. In plaats daarvan vormt beeldtaal de communicatieve kern van de film. Cinematograaf Arthur Jafa (die voor zijn werk bekroond werd op het Sundance festival) slaagt erin om de omgeving deel te laten hebben aan het verhaal. De haast meditatieve beelden van golven in de branding geven herinnering een gezicht. Snelheid was Daughters of the Dust fataal geworden, aangezien de rustgevende stijl ons veel vertelt over de bewoners van het eiland.
Snel wordt duidelijk dat de Gullah-vrouwen onderling sterk van een elkaar verschillen, maar een aantal elementen keren telkens terug: berusting, religie en cultureel bewustzijn. Constant zijn de hoofdpersonen bezig met vragen die een universeel karakter hebben: waar komen we vandaan? waar gaan we naartoe? wat vormt ons tot wie we nu zijn? Het is bijzonder en noemenswaardig dat we deze vragen beantwoord krijgen vanuit het perspectief van de gemeenschap zelf, en niet door de ogen van de/een westerse ‘ander’.
Daughters of the Dust is een aanrader voor kijkers die zich graag verdiepen in (de geschiedenis van) andere culturen, en overweg kunnen met tragere films die vragen om een stukje commitment. Gezegd moet wel dat dit historische document zich niet overal even eenvoudig laat doorgronden. In de kijkervaring weegt dat toch mee, omdat het daardoor lastiger wordt je te verplaatsen in de leefwereld van de hoofdpersonen. Daarnaast laat niet alle visuele poëzie zich met evenveel gemak duiden. Gelukkig neemt dat niet weg dat Daughters of the Dust over de breedte een waardevolle en intrigerende film is. Ik ben blij deze klassieker eens gezien te hebben, en hoop dat het juiste publiek haar weg naar de bioscoop zal vinden.
Beoordeling: [usr 3.5]
Filminformatie: Daughters of the Dust (1991)/112 min./Genre: drama, historisch/Regie: Julie Dash/Cast: Cora Lee Day, Alvara Rogers, Trula Hoosier e.a.
Een 2K-restauratie van deze film draait vanaf vandaag in de Nederlandse bioscopen
