Als een voorbijganger aan het hoofdpersonage van A Gentle Creature (Vasilina Makovtseva) vraagt hoe haar man in een zwaarbewaakte Russische gevangenis terecht is gekomen, spreekt de gekrenkte, verharde blik van de protagoniste boekdelen. Eigenlijk heeft haar echtgenoot helemaal niets gedaan. Tenminste, dat nemen we maar aan, want zijn werkelijke lot blijft even raadselachtig als de richtingen die regisseur Sergei Loznitsa (Austerlitz) met deze intrigerende film inslaat.
Het verhaal van A Gentle Creature begint bij een geretourneerd pakketje, dat bestemd was voor de onschuldige schuldige in de gevangenis. De naamloze hoofdpersoon (Makovtseva speelt het ‘vriendelijke wezen’ uit de titel, zo vertellen de credits ) besluit daarop zelf naar de gevangenis af te reizen, vast van plan haar man te bezoeken en het pakketje met levensmiddelen alsnog af te geven.
Op de lange weg naar de gevangenis vang je als kijker glimpen op van een verpauperd platteland, getekend door slechte infrastructuur en kale bebouwing. Visuele overblijfselen van het communistische tijdperk vind je op iedere straathoek. Standbeelden van iconische staatshoofden staan in deze film nog fier overeind, en zelfs de Marx-en Hegelstraat hebben nog geen naamswijzigingen ondergaan. Loznitsa doet geen poging deze referenties subtiel te houden; de perestroika was een pijnlijke illusie, geeft de cineast (die in 2001 uit Rusland emigreerde) ook in een lang interview over de film aan.
Als het kale, grimmig uitziende gevangeniscomplex in de verte opdoemt, heeft Makovtseva zich meer en meer ontwikkeld tot de stille kracht van deze film. Loznitsa kiest ervoor zijn hoofdpersoon betrekkelijk weinig tekst te geven, en de uitleg en duiding van de sociaal-maatschappelijke problematiek vooral aan bijfiguren over te laten. Een goed voorbeeld is de korte taxirit naar de gevangenis, waarin de chauffeur Makovtseva’s ‘gentle creature’ vertelt op welke wijze(n) het gevangenissysteem de mensen en de economie beschermt. Die vermeende bescherming blijkt echter vooral een dekmantel voor uitbuiting en schrijnende onrechtvaardigheid.
Eenmaal ter plaatse wordt duidelijk waarom het pakketje met levensmiddelen nooit door de controle heen is gekomen. Receptionistes controleren de afgegeven producten niet, ze vernietigen ze. Doormidden gebroken scheermesjes, opengesneden pantoffels; de bureaucratische hel bestaat, en wel hier. De bewakers zijn overigens geen haar beter. Op het buitenterrein is Makovtseva getuige van een oneerlijke vechtpartij, die door de corrupte bewaker ter plaatse niet wordt gestopt maar juist wordt toegejuicht.
Loznitsa kaart de sociaal-maatschappelijke misstanden duidelijk aan, en helaas is dat direct ook één van de grootste pijnpunten van deze film. 143 minuten is lang voor een kritische beschouwing die echo’s van het werk van Ken Loach doet weerklinken. Als recensent betrapte ik me er dan ook op dat ik tijdens het lezen van een interview met Loznitsa geboeider was dan tijdens de film zelf. De scherpte die doorklonk in de antwoorden van de filmmaker miste ik soms in het (vaak te) opzichtige script. Misschien is de rol van Makovtseva in dat verband nog de grootste opsteker: stilzwijgend verwerkt Loznitsa’s hoofdpersoon haar leed in een wereld het woord gerechtigheid al lang niet meer kent.
Beoordeling: [usr 3]
Filminformatie: A Gentle Creature (2017)/143 min./Genre: Drama/Regie: Sergei Loznitsa/Cast: Vasilina Makovtseva, Sergey Kolesov, Dimitry Bokovsky e.a.
A Gentle Creature draait vanaf vandaag in de Nederlandse bioscopen
