Green Bank Pastoral is een welkome titel in de programmering van IDFA 2020. In een wereld die (door)draait op de implicaties van ‘technologische vooruitgang’ is een kunstuiting over de relatie tussen technologie en gezondheid al snel taboe. Hoe dat werkt, wordt eens te meer duidelijk in deze korte documentaire over mensen die overgevoelig zijn voor elektromagnetische frequenties (EMF).
Ergens in West-Virginia staat een enorme radiotelescoop (zie afbeelding). Deze vreemdeling in een groene omgeving is onbedoeld een walhalla geworden voor een aantal Amerikanen die extra baat hebben bij een stralingsvrije omgeving. In Green Bank Pastoral vertellen deze mensen hoe hun lichaam reageert op het stralingsbereik van alledaagse elektronische apparaten. Green Bank is een rustplaats: het wetenschappelijke experiment kan er alleen doorgang vinden als de astronomische metingen niet worden verstoord door ‘reguliere’ elektromagnetische frequenties. Deze door de overheid bevorderde locatie is daarmee de enige plek in het land waar het doodnormale gegeven van straling wettelijk aan banden is gelegd.
Er zijn relatief weinig speelfilms en documentaires over de effecten van EMF op de menselijke gezondheid. Ondergetekende herinnert zich de Nederlandse release van Ubiquity (Bregtje van der Haak, 2018) en moet daarna een bescheiden stilte laten vallen. Speelfilms als Safe (Todd Haynes, 1995, waar ik in Januari nog dit stuk over schreef) en recentelijk Éden (Ágnes Kocsis, 2020, te zien geweest op het IFFR) trekken de notie van elektrosensitiviteit breder. Beide titels voeren hoofdpersonen op die lijden onder het geïndustrialiseerde westerse milieu en niet langer kunnen leven in een toxische omgeving. Door hun lichamelijke conditie worden zij sociaal schuwer en gaan ze over tot zelfisolatie. Safe wekt uiteindelijk zelfs de suggestie dat de verkozen sociale afzondering misschien schatplichtig is aan de symptomen die de hoofdpersoon ervaart. Die laatste afweging tussen oorzaak en gevolg is kenmerkend voor de manier waarop veel mensen, wetenschappers inbegrepen, op de notie van stralingsgevoeligheid reageren.
Eén van de sprekers in Green Bank Pastoral legt uit hoe ze al talloze keren is benaderd door interviewers en filmmakers die haar uitingen publiek willen maken met een vaste voetnoot: dat er geen wetenschappelijk bewijs voor haar klachten is. Gefilmd worden hekelt ze, maar ze doet het met de gedachte dat ze anderen er misschien mee kan helpen. Het is een verademing dat er in de regiestijl van debutant Federico Urdaneta geen direct oordeel doorschijnt. Urdaneta laat zijn sprekers spreken en zijn camera draaien, hoewel dat laatste één van de bewoners van Green Bank ironisch genoeg ook even te veel lijkt te worden.
De film is een kalme, serene ervaring, mede door de cerebrale muziekkeuze, die mogelijk wel een klein risico meebrengt dat de mensen voor de camera nu juist willen mijden: dat ze gezien of weggezet worden als ‘gelovigen’ of ‘fanatici’. Eén van de sprekers zegt het opmerkelijk te vinden dat activisten stelselmatig worden neergezet als ‘nuts’ (‘gekkies’), terwijl wij in ons dagelijks bestaan toch echt allemaal met straling te maken hebben. Green Bank Pastoral is niet gemaakt om deze dame in haar gelijk te stellen, maar gaat in ieder geval respectvol met haar suggestie om. Dat is al meer dan veel anderen in discussies over EMF over hun eigen houding kunnen zeggen.
Green Bank Pastoral draait op IDFA 2020 twee keer online en één keer in Tuschinski. Klik hier voor meer informatie.