In de eerste helft van collegejaar 2017/2018 heb ik aan de Universiteit Antwerpen het vak Visuele Sociologie en Antropologie gevolgd. Bij dit vak werden theorieën en methoden behandeld die betrekking hadden op de visuele studie van onze maatschappij. Dit klinkt misschien abstract, maar de voorbeelden die passeren waren vaak concreet en herkenbaar: wat zegt de inrichting van een park bijvoorbeeld over het soort mensen dat dat park opzoekt, zich er comfortabel voelt? En hoe zien we een op zichzelf conceptueel begrip als globalisering concreet terug in het stedelijke straatbeeld?
Sam stuit in zijn zoektocht op de meest bizarre taferelen. Er is zoveel te zien dat je je af kunt vragen wat er überhaupt nog belangrijk is. Betekenis heeft. Wat normaal een mogelijk kritiekpunt zou zijn, wordt hier omgebogen in een sluimerende leegte die je juist moet voelen. Heel bewust verdrinkt Mitchell zichzelf en zijn publiek in de metafictie; zijn eigenzinnige sfeertrip is een speels satirische verkenning van onze fascinatie voor film- en popcultuur. Die fascinatie moet gevoed en gevat worden via een bombardement van referenties: naar Alfred Hitchcock, Marilyn Monroe, Brian de Palma, the Amazing Spider-Man, de complete popencyclopedie, Janet Gaynor en David Lynch. En dat is dan het tipje van de sluier.
Wie danst er nu als hij eigenlijk nooit vooruit komt? De Foxtrot uit de filmtitel kun je lezen als een metafoor voor oorlog: het strijden tegen een onbekende vijand, het lijden dat nooit stopt. Soldaten zijn pionnen in een spel zonder console. En dus slaan toeval en willekeur om de haverklap toe. In Samuel Maoz’ debuutfilm Lebanon (2009) en des te meer in het ontstellende Foxtrot. De dans met leven en dood krijgt in dit Israëlische drama een uniek filmisch karakter.
Voor indebioscoop schreef ik een uitgebreid stuk over Some Like It Hot (1959). Deze even klassieke als moderne screwball comedy wordt in september driemaal vertoond in EYE. Billy Wilder speelt in één van zijn meest geslaagde films met (gender)identiteit en het morele appel van de Amerikaanse middenklasse. Ik schets de context waarin de film tot stand kwam, en ga daarnaast vooral in op Wilders fascinatie voor het rollenspel als een narratief én politiek krachtmiddel.
In Kandahar is de burka op een paar momenten een venster waardoor we de wereld bekijken. Die wereld is klein en groot tegelijk; de reis die de protagoniste aflegt is een lange, maar iedere locatie die ze aandoet wordt haar eigen microkosmos. Wie zijn persoonlijke doel wil bereiken kan niet om het publieke hier en nu heen.
Terry Gilliam is er glorieus in geslaagd om een film over Terry Gilliam te maken. De fictie moet weer het echte verhaal worden – in de fantasierijke werelden van de Amerikaan geldt dat de droom moeiteloos in de werkelijkheid mag overgaan. Het verloop van The Man Who Killed Don Quixote doet dan ook vermoeden dat Gilliam met Adam Driver uiteindelijk vooral zichzelf castte. Langzaamaan zien we hoe het verhaal voor Toby weer gaat leven. Hoe het dystopische reclamewereldje moet buigen voor de kinderlijke verbeelding. De fantasie neemt de regie over; de derde akte is een wonderlijke potpourri van extravagant set design en raadselachtige kostuumkeuzes. Niemand geeft nog om narratieve samenhang als er mensen in paarse Ku Klux Klaneske toga’s rondlopen. Zeker niet als er ondertussen om de haverklap Russische bodyguards in maatpakken passeren.
In de First Reformed-kerk te Snowbridge, New York luistert een handvol bezoekers naar een preek van Ernst Toller (Ethan Hawke). De lege banken vertellen een verhaal: wat eens een plaats van samenkomst was, ademt nu verval en verlatenheid. Buiten de tijden van de mis leidt Toller wat toeristen rond. Het orgel doet het niet meer, maar er zijn nog voldoende souvenirs. Vooral de First Reformed-petjes worden warm aanbevolen. Ze passen altijd.
Tussen februari en juni 2018 volgde ik aan de Universiteit van Antwerpen het vak Wereldcinema. Bij de onderwerpkeuze van mijn grote eindpaper heb ik me willen toespitsen op één van mijn grote academische interesses: het Israëlisch-Palestijnse conflict. In onderstaande longread, voorzien van extra beeld en analyses van de twee besproken films [trailers onderaan essay], ga ik in op een eenvoudige maar prangende vraag: op welke wijze representeren de films en cineasten in kwestie hun politieke Zelf en de politieke Ander?
‘’Religie is opium voor het volk’’, quoteren we Karl Marx naar hartenlust. Maar was religie binnen de ideologie van de Duitse denker niet eerder opium van het volk? Onder het juk van de kapitalistische tirannie zoeken arme burgers naar een medicijn dat hoop biedt in hopeloze tijden. Dat medicijn wordt religie; de perfecte illusie, door de mens zelf geschapen, verzacht de pijn van een drukkend bestaan.
De brave burgermaatschappij predikt een moraal van orde en regelmaat, van vaste patronen en plichtsvervulling. De brave burgers, dat zijn Zij. Wij zijn anders – en Wij begint als een groep rebellerende jongeren aan het begin van de zomer de natuur intrekt. Tijdens hun odyssee van de vrijheid worden morele grenzen verkend, opgerekt, volledig verworpen.
