Have I changed or has the city? De adelaarsblik van Sergio (Sergio Corrieri) vangt alles, maar de herkenning ontbreekt. De montage volgt een vast stramien: hij kijkt – alleen hij – de camera correspondeert. Zien we de blik, dan kunnen we vergif innemen op het volgende shot. Vrouw in het vizier!
Om de subtiliteit is het Gutiérrez vast nooit te doen geweest. Dat hoeft ook niet, want de theorie der onderontwikkeling heeft maar één bewijsstuk: Sergio zelf. Voor de nihilistische en belerend cynische protagonist (antagonist?) is dat meer dan voldoende. De Woody Allen van Annie Hall zou instemmend knikken.
Genoeg male gaze? Sergio’s verlangens en reflecties gaan immers verder dan een verwrongen genderbeeld. Voice-overs en fotocollages vertellen alles over een gevangen land. Cuba in de houdgreep: buiten zijn de fabriekspijpen, binnen de newsreels. Kapitaal of revolutie? Sergio ziet veel, leest veel, maar in de bibliotheek pakt hij toch het liefst Lolita erbij. Protagonist ontmoet literair alter ego.
Ook Elena (Daisy Granados) is een verwijzing: de Brigitte Bardot in de fles, de intertekstualiteit zelve. Bezie hoe ze poseert voor de muur van Sergio’s appartement, hoe ze rondjes draait. Haarmodel – aha! Gutiérrez zal Le Mépris (1963) meer dan eens hebben bekeken. Ook in Godards magnum opus (of toch Vivre sa Vie?) beseft het mannelijke hoofdpersonage niet dat zijn muze eens zal gaan. Desinteresse is dodelijk. Daar is de ándere blik – je ziet het in Bardots ogen – ze is er wel, lichamelijk tenminste, maar Waterloo is nabij. Ergens weet ze het al.
Voor Elena gelukkig geen tragisch ongeval. Ze vertrekt, terwijl Sergio haar nakijkt vanuit zijn imperiale vesting. Perspectief is alles.
Het grootste ongemak van Memorias is metaforisch van aard. Je kunt gemakkelijk klagen over Sergio: zijn ideeën misogyn, zijn patent op de camera dubieus. Veel pijnlijker is echter dat ‘onderontwikkeling’ in de film twee betekenissen heeft. De titel slaat op de staat van het land, maar ook op Sergio’s White Man’s Burden. Geloven dat alleen masculien intellect verlichting kan brengen in een duisternis van ‘objecten’…. Zulke nonsens creëert mentale vertigo, de protagonist ís bijna Vertigo. De obsessie met het ideale isoleert de filmtekst tot een wereld van subject – subject, verder niets. Ook niet buiten de film. Kunnen (mogen?) we bij dit soort personages überhaupt wel over eventuele empathie spreken?
Een scherpe tegenstem roept nu dat moraal en kunst gescheiden domeinen zijn – zeker, maar op de balans mag, of moet zelfs worden gereflecteerd. Uiteindelijk is de kloof tussen tekst en publiek net zo subjectief als de blik van de camera.
Memorias del Subdesarrollo (1968). Regie Tomás Gutiérrez Alea. 97 min. Met Sergio Corrieri, Daisy Granados, Eslinda Núñez e.a.