Ongeveer drie jaar terug bekeek ik voor het eerst de Redux-versie van Apocalypse Now. Ondanks de mythische status van dit werk was ik niet onder de indruk: ik vond de film vooral veel te lang, en bij vlagen zo surrealistisch en grimmig dat Coppola’s aanklacht juíst niet bij me binnenkwam. Nu, drie jaar later, werd het in het kader van een cursus over de Vietnamoorlog hoog tijd dit werk te herzien. Ik hoopte en vermoedde dat ik nu enthousiaster zou zijn…

En dat bleek. Apocalypse Now verplettert mij nog steeds niet zoals Platoon dat in het verleden deed, maar ze heeft haar connotatie van grote Vietnam-en oorlogsklassieker in ieder geval ruimschoots verdient in mijn eigen filmcatalogus.

De eerste tonen van ‘the End’, een onheilspellende hymne van the Doors, maken direct al duidelijk wat voor soort film dit gaat worden. ‘All the children are insane’, zingt Jim Morrison, waarna we ‘Cap’ Willard, de hoofdpersoon van de film, in een achterkamertje in Saigon langzaam door zien draaien. Willard wordt opgelapt door twee militaire oversten, die hem op een geheime missie de Vietnamese jungle insturen. Generaal Kurtz (een haast apocalyptische verschijning, gespeeld door ‘Godfather’ Brando) heeft in de hel van Vietnam namelijk het recht in eigen handen genomen, en regeert nu als een soort lokale war lord zijn Amerikaanse als ook Vietnamese marionetten. Willard (Martin Sheen) krijgt een vrij eenvoudige opdracht: spoor Kurtz op en dood hem (met andere woorden, ‘search and destroy’, zoals de Amerikanen zouden zeggen).

Wat volgt is een beklemmende reis door een landschap dat door dood en verderf getekend is. Geen moment laat Francis Ford Coppola twijfel bestaan over zijn motieven: de futiliteit van de oorlog wordt op vrijwel ieder beeld pijnlijk zichtbaar. Hoe verder Willard en zijn mannen de rivier op varen, hoe krankzinniger ze worden van de miserabele toestanden waarin ze belanden. De laatste drie kwartier laten zich dan ook kenmerken door de representatie van menselijke waanzin, op een zo extreme manier dat de kijker bijna zou kunnen vergeten dat deze film op een échte oorlog gebaseerd is.

‘I love the smell of napalm in the morning’, zegt de Amerikaanse luitenant-kolonel Kilgore (Robert Duvall), nadat zijn eenheid met helikopters en bommen een kleine Vietnamese nederzetting met de grond gelijk heeft gemaakt op de luide tonen van ‘The Ride of the Valkyries’ van Wagner. Een even iconische als pijnlijke quote; bombarderen wordt hierdoor een spel, mensenlevens worden een nuance. Het gaat nog een stapje verder wanneer dezelfde … zijn surfbord opeist om in de nog na-rokende golven te kunnen surfen.

Het is een klassieke scene die uitblinkt in absurditeit, en meteen de toon zet voor wat volgen zal. Een boottocht over een in nevelen gehulde rivier culmineert in een nachtmerrie. Een wat vreemde eend in de bijt (volgens mij gaat het hier ook om een apart opgenomen Redux-scene) betreft een bezoek van Willard en zijn mannen aan een Franse plantage. Aan de eettafel ontvouwt zich een zeer interessante dialoog, waarin de Amerikaanse motieven voor de oorlog danig aan de kaak gesteld worden. We springen terug in de tijd en belanden in een dromerige ‘50s-setting, waarin een stel Fransen zegt thuis te zijn, maar verdwaald oogt.

Het is geen toeval dat ik bij deze scene, ondanks de kracht die schuilt in deze historische toevoeging, toch even mijn aandacht verloor. De speelduur van Apocalypse Now is tegelijk haar kracht en haar zwakte. De ene kijker zal hier meer moeite mee hebben dan de ander; ikzelf kan me ook herinneren dat ik bij de eerste kijkbeurt meer met de duur worstelde dan toen ik de film van de week herzag. Ook het reeds genoemde surrealistische aspect van de film-met name zichtbaar in het slotstuk- speelde me parten. Waar Platoon de grens van menselijkheid opzocht, ging Apocalypse Now daar ruim overheen. Platoon raakte me daardoor enorm, terwijl Apocalypse Now zodanig cultisch aandeed dat ze me niet genoeg bij de strot wist te pakken.

Desalniettemin is Apocalypse Now uniek in zijn soort; de waanzin van oorlog wordt verpersoonlijkt in dit vrij tijdloze meesterwerk van ‘movie brat’ Coppola.

8/10

Ook gezien:

Hearts of Darkness: a Filmmaker’s Apocalypse (1991)

Deze documentaire gaat over de tegenslagen die filmmaker Francis F. Coppola ondervond bij het maken van Apocalypse Now.

Beoordeling: 7/10

Documentaire: the Fog of War- Eleven Lessons from the Life of Robert S. McNamara (2003)

Beoordeling: 6/10