Wie danst er nu als hij eigenlijk nooit vooruit komt? De Foxtrot uit de filmtitel kun je lezen als een metafoor voor oorlog: het strijden tegen een onbekende vijand, het lijden dat nooit stopt. Soldaten zijn pionnen in een spel zonder console. En dus slaan toeval en willekeur om de haverklap toe. In Samuel Maoz’ debuutfilm Lebanon (2009) en des te meer in het ontstellende Foxtrot. De dans met leven en dood krijgt in dit Israëlische drama een uniek filmisch karakter.
In de openingsscène van de film krijgt Daphna Feldmann (Sarah Adler) te horen dat haar zoon Jonathan tijdens zijn militaire dienst het leven heeft gelaten. Het nieuws bereikt ook Daphna’s man (Lior Ashkanazi), waarna een instabiele fase van rouw en procedure ingaat. Het emotionele botst openlijk met het formele; terwijl de muren van Michaels wereld instorten, probeert een militair hem plechtig in te lichten over de aankomende begrafenis.
Toch is Foxtrot geen film over rouwverwerking. Juist wanneer het verstikkende perspectief op de vader haar tol begint te eisen, betreden we een ander verhaal. Uiteraard is dat verhaal onlosmakelijk met het leed van de Feldmanns verbonden, maar er schijnt al iets door van de genadeloze Foxtrot-techniek: vermoedelijk zullen we nog wel even over door blijven dansen. De plotontwikkelingen van Maoz zijn niet gekozen om een publiek te bevredigen. Ze zijn er omdat ze de thema’s van de film weerspiegelen. Uitzichtloosheid, zinloosheid. Herhaling, kans en toeval.
Maoz communiceert in Foxtrot op twee niveaus. Enerzijds vallen zijn personages ten prooi aan de thema’s die ze niet kunnen aanraken, beïnvloeden: ze zitten gevangen in een frustrerend surreële wereld. We volgen een viertal soldaten bij een grenspost. Hoe ze daar terecht gekomen zijn, lijken ze niet te weten. Tegen wie ze vechten ook niet. Waar het tankpersoneel in het claustrofobische Lebanon leed onder het beklemmende perspectief van een enkel vizier, is het verval in Foxtrot nog een stuk tastbaarder. De container waarin de soldaten verblijven, zakt letterlijk weg in de grond.
Zo zijn er meer manieren waarop Maoz en zijn cinematograaf (Giora Bejach) leegte en uitzichtloosheid verbeelden. Soms gebeurt dat door elementen van de art direction te accentueren, soms door sprekende camerastandpunten. In het appartement van de Feldmanns hangt een kunstwerk dat nog het meest wegheeft van een zwart gat; in een later shot zien we een cirkelvorm op een stellage staan. Als Michael het verlies van zijn zoon moet verwerken, representeert het desoriënterende getol van de camera (in overhead shot-positie) de intredende gekte en het begin van de Foxtrot-dans.
Waarom mee verzinken in de ellende als het einde zoek lijkt? Omdat de surreële ontwikkelingen in de film ons weer doen beseffen dat oorlog in essentie ook altijd surreëel is? Of omdat de schoonheid van kleine gebaren (een Malickiaanse zwerm vogels, een ontwapenende anekdote in de eenzame nacht) in een mensonterende context zoveel zichtbaarder wordt?
Misschien toch vooral omdat het paradijs zonder de hel niet lijkt te kunnen bestaan.
Foxtrot (2017). 108 min. Regie: Samuel Maoz. Met Lior Ashkenazi, Sarah Adler, Yonaton Shiray e.a.
Foxtrot is vanaf vandaag (8-8) verkrijgbaar op DVD en Video On Demand
Met dank aan September Film voor het DVD recensie-exemplaar.
Meer dan prima film. Prachtige beelden en het verhaal is ook niet echt alledaags. Mooi scenario.
Eens!
IJzersterk vanaf de eerste scène. De invasie van de soldaten in het huis van de Feldmanns is tegelijk komisch absurdistisch als angstwekkend gewelddadig (vooral de manier waarop mevrouw Feldmann tot bedaren wordt gebracht). Een van de films van 2018 die ik niet snel zal vergeten.
Absoluut. Het gehele eerste luik vond ik misschien nog wel intenser dan het tweede, omdat het lukrake optreden van de militairen volledig botst met de ervaringen van de rouwende moeder (in eerste instantie) en daarna de vader.