Hoe vertrek je als filmmaker zonder vertrekpunt? Enkele jaren terug besloot de Oostenrijkse regisseur Michael Glawogger een rondreis te maken door de Balkan, Italië en delen van Afrika. Wat hij zag legde hij vast; de realiteit was er vóór de camera, de film werd een ode aan de soms ongrijpbare wereld waarin we leven. Toen sloeg het noodloot toe. Glawogger werd in Liberia getroffen door malaria (april 2014), en kwam snel te overlijden. Zijn vaste rechterhand en editor, Monika Willi, stond voor de zware opgave het stokje van haar mentor over te nemen.
Untitled is een filmisch compromis: een ongelijke combinatie tussen beeld en tekst, voortkomend uit de ambitie het gedachtegoed van Glawogger postuum te verwerken in het eindresultaat. Een filosofische voice-over van de Ierse actrice Fiona Shaw vertelt het fictieve verhaal van een man op de vlucht. De dialogen zijn daarbij even poëtisch als de door Glawoggers crew geschoten beelden. Helaas is de balans tussen de twee zoek, ondanks de zeer respectabele poging van Willi extra lading te geven aan de beeldtaal van Glawogger.
In een documentaire werkt haast niets zo ontwrichtend als een misplaatste voice-over. Het is gewoonweg té duidelijk dat de woorden van Shaw later op de beelden zijn geprojecteerd, en mede daardoor iets te geforceerd naar diezelfde beelden verwijzen.
Het is opvallend hoe thematisch Untitled eigenlijk is, ondanks het voornemen een themaloze film te schieten. Doorheen de documentaire komen een aantal elementen/items steeds terug: beweging (zie de foto hieronder), vluchtelingenproblematiek en communicatie.
Als elke taal tekortschiet en de Toren van Babel werkelijkheid wordt, kun je met de namen van wereldvoetballers een nieuwe taal beginnen – Fiona Shaw
Gehandicapte voetballers op een strand zoeken naar een universele taal, terwijl een ronduit sarcastische variant op het welbekende ‘Onze Vader’ de bureaucratische (en zo dehumaniserende) aanpak in de vluchtelingenproblematiek bekritiseert. Waarom is een film als deze nog zo politiek van toon? Gebeurde dat al tijdens het filmen, of is het vooral de voice-over die die indruk doet ontstaan?
Ondanks de bewonderenswaardige intenties komt Untitled als documentaire nooit helemaal uit de verf. In veel opzichten (onder andere in het sound design) is Willi’s eindproduct losjes en experimenteel, in andere opzichten ligt de thematiek er weer veel te dik bovenop. Je kunt het Willi nauwelijks kwalijk nemen. Een kijker ziet alleen, hoe pijnlijk dat in dit geval ook is, altijd de som van delen. In dat specifieke verband heeft Untitled niet voldoende draagkracht om als geheel te overtuigen.
Filminformatie: Untitled (2017/105 min./Documentaire/Regie: Monika Willi/Met de stem van Fiona Shaw
Untitled is vanaf morgen (20-11) te zien op VoD.
Blogcollega Paul van filmliefhebber.com plaatste een interview met Monika Willi.