Normaliter schrijf ik graag afgewogen recensies waarin ik een film inkader en mijn best doe positieve punten en punten van kritiek de balans te geven die ze verdienen. Het is niet per se mijn taak om te beoordelen of ik daar ook daadwerkelijk in slaag, maar ik kan wel toegeven dat ik soms kritischer (of negatiever) ben in de wandelgangen dan ik overkom op papier. Dat komt mede omdat ik er een hekel aan heb een film in drie zinnen de grond in te boren voor lezers die mij in menig geval verder niet zullen kennen.

Mensen ontmoedigen een film te gaan zien is niet mijn taak als recensent, essayist ed. En toch zag ik de afgelopen periode een drietal films die me om uiteenlopende redenen ‘aanmoedigden’ een meer beknopte en vooral kritische reflectie neer te pennen. Ik ben één van de eersten die zou erkennen dat Jojo Rabbit slim inspeelt op een hedendaags massapubliek, en dat het acteerwerk in The Two Popes en Marriage Story op zichzelf uitstekend is. Maar daar besteed ik in onderstaande stukjes dus voor de verandering even geen aandacht aan:)

The Two Popes

Een tour-de-force in propaganda voor de huidige paus. Anthony Hopkins’ Benedictus en Jonathan Pryce’s Bergoglio staan in een eerste treffen ideologisch mijlenver van elkaar af (conservatief vs. progessief) maar groeien na elkaar toe als Benedictus plots meent zijn ‘lijntje’ met God te verliezen en vervolgens in Bergoglio de (goddelijk) aangewezen persoon ziet om de kerk te hervormen en verder te leiden. De realiteit kon niet verder van deze ontwikkeling afstaan – daar mag eenieder zijn eigen onderzoek naar doen. Het is al veelzeggend dat de film zo laconiek omgaat met het ‘aftreden’ van Benedictus – een contradictio in terminis binnen de Kerk, die in het scenario wordt gereduceerd tot een vingerwijzing naar de dertiende eeuw (’toen gebeurde het ook’). Regisseur Fernando Meirelles (Cidade de Deus) komt met tal van flashbacks, sommige in afwijkend zwart-wit, die Bergoglio’s voorgeschiedenis inkleuren en zo onderstrepen welk perspectief leidend is. Als kijker besefte ik dat ik tot geen andere conclusie mocht komen dan dat Bergoglio een (positief marxistisch geïnspireerde) held is die de kerk weer verbindt met de mensen en opkomt voor alle minderbedeelden. Benedictus is in dat kader infantiel, licht dement en hopeloos archaïsch in zijn kijk op o.a. macht en seksualiteit. En The Two Popes is gemaakt om te laten zien hoe fantastisch het is dat hij zijn zetel in vriendschap en verbondenheid heeft willen overdragen.

Deze film is nu te zien in de Nederlandse zalen en op Netflix.

Jojo Rabbit

Iedereen ziet wel eens een komedie die hem of haar letterlijk geen moment laat lachen. Dat gebeurde mij bij Jojo Rabbit, maar dan niet puur omdat het mijn type humor niet was. Kijk, ik kan moeilijk zeggen dat ik nooit gelachen heb om grappen die een stukje serieuze historie op de hak nemen. Het zou me hypocriet maken – ik beschouw mezelf als een moreel wezen dat pijnlijke geschiedenis enorm serieus neemt, maar het waart me niet vrij van iedere actie die dat tegenspreekt. En toch had ik zelden zo sterk het gevoel dat ik een film zonder bestaansrecht zag, en dat bedoel ik wel degelijk in de meest strenge zin. In zo’n situatie beschouw ik mijn persoonlijke relativeringsvermogen als een te verwerpen eigenschap.

Kennelijk zijn we op een punt beland dat een complete generatie vervreemd is geraakt van het vermogen te herinneren (dat dacht ik al eerder, maar dat even terzijde) en scherpe satire te onderscheiden van schaamteloze exploitatie. Met Jojo Rabbit trekt regisseur Taika Waititi (Thor: Ragnarok) letterlijk alle stokpaardjes en open deuren uit de kast die zich direct tot nazisme en antisemitisme verhouden. Mag Waititi dat doen? Zeker, want dat is hoe Fox/Disney artistieke vrijheid ziet. Zou hij daar vervolgens voor moeten kiezen? Je zou smeken van niet, maar daarvoor is het dus al te laat. Nog problematischer dan de film zelf vind ik de perceptie van een publiek dat het verleden alleen nog in persiflages en parodieën tot zich kan nemen. Wie meent dat hij historisch besef heeft, maar deze film hilarisch vindt, mag zelf afwegen hoe die twee uitersten zich met elkaar laten verenigen. Ik zie de film in ieder geval als een groot failliet.

Deze film is regulier te zien vanaf 2-1-2020.

Marriage Story

Scheidingsadvocaat moet toch wel één van de triest denkbare beroepen zijn. Je houdt je dagelijks bezig met conflict en verval en verdient er nog je brood mee ook. De twee advocaten die in deze film uiteindelijk tegenover elkaar komen te staan zijn elkaars directe tegenpolen; Laura Dern (advocate Nora Fanshaw) mag in een opzichtige en geforceerde monoloog het (religieus gegrondveste) patriarchaat fileren waar haar collega een schoolvoorbeeld van is. Dern verdedigt het personage van Scarlett Johansson (Nicole), zonder twijfel één van de meest egoïstische verschijningen van het afgelopen filmjaar. Als zij uitlegt waarom ze wil scheiden windt ze er geen doekjes om dat ze gewoon een volledig ander leven wil. Haar man krijgt in de mond gelegd dat hij het huwelijk ook niet meer zal willen behouden. Het perspectief van het kind is te allen tijde ondergeschikt aan de wensen van de moeder en de vader krijgt een vrachtlading aan verwijten te verduren, waaronder (ironisch genoeg) de gedachte dat hij alleen aan zichzelf denkt. Nu wil ik niet betogen dat het personage van Driver (Charlie) geen blaam treft, maar veel onredelijker en tenenkrommender krijg je het nauwelijks verzonnen.

Je verwacht dat een huwelijk stukloopt als twee mensen de strijd met elkaar en hun verbond niet langer aankunnen, als ze moegestreden zijn. In Marriage Story lijkt de strijd juist pas te beginnen als de triviaal verpakte beslissing om te scheiden eenmaal genomen is. Het tekent andermaal het extreme egoïsme van personages die alleen het beste voor zichzelf willen en dan ook nog eens te bevoorrecht zijn om zich volledig van hun eigen privileges (lees: genoeg geld om peperdure advocaten te betalen, maar alsnog geklaag over inkomsten) bewust te worden. Uiteraard hangt de indruk dat Johansson’s beslissing kwalijk triviaal is ook wel enigszins samen met de keuze van de regisseur om een eventuele fase van strijd en verval vóór de dagvaarding niet te tonen en alleen indirect aan de periode voor de beslissing te refereren. Dit leidde er alleen hoe dan ook toe dat iedere vorm van sympathie voor en empathie met de personages en hun situatie voor mij ver te zoeken was.

Ik vond het fascinerend dat regisseur Noah Baumbach (Frances Ha) het instituut huwelijk aan stukken trekt en expliciet feministische personages in zijn film verwerkt, maar in het laatste kwartier dan weer (het duidelijkst) vanuit een uitsluitend mannelijk perspectief vertelt. Zijn ex-vrouw wordt hierbij gereduceerd tot een passief personage dat letterlijk een knieval doet voor de vader van haar zoon. Dat zal nog wel de nodige tongen losmaken en ook al losgemaakt hebben. In een haast ondraaglijke film met vooral veel kunstmatig uitgeschreven conflictsituaties riep het bij mij op de valreep ook nog gevoelens van verrassing en verwondering op.

Deze film is te zien op Netflix.

Binnenkort weer veel positiviteit en filmtips met mijn top-25 over het afgelopen filmjaar:)