Er was en is in Nederland dringende behoefte aan een ruimere publieke duiding van de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). De Oost (2020) baarde opzien en imponeerde op filmisch vlak, maar zorgde door zijn rigoureuze fictie (de ontwikkeling van een heus lespakket ten spijt) bovenal voor een gespannen respons vanuit de veteranengemeenschap. Ook Indië Verloren… (premièretitel Selling a Colonial War) ontmantelt het Nederlandse politieke en militaire ingrijpen op de archipel, maar staart zich gelukkig niet blind op het aanwakkeren van een nationaal schuldcomplex.
‘Politionele actie’ is een van de beruchtste eufemismen in de Nederlandse taal. Decennialang werd de term (her)gebruikt in de plaats van ‘oorlogsmisdaden’, het ongepolijste historische oordeel dat heel geleidelijk gangbaarder is geworden. In-Soo Radstake, een Nederlandse filmmaker met een Zuid-Koreaanse migratieachtergrond, vroeg zich af wie de term eigenlijk gemunt had, en kwam naar eigen zeggen in een ‘rabbit hole’ terecht. Met de hulp van Nederlandse en internationale professoren en onderzoekers komt hij nu tot een belegen reconstructie van de propagandaoorlog die onze regering voerde om de binnen-en buitenlandse beeldvorming te controleren.
Indië Verloren… is op zijn sterkst in zijn inspanningen om het optreden van de Nederlandse regering in een internationaal politiek kader te beschouwen. De documentaire onderstreept dat de onafhankelijkheidsoorlog niet in een geopolitiek vacuüm werd gevochten (met de Nederlandse autoriteiten aan de ene zijde en de Indonesische bevrijdingstroepen aan de andere), maar dat vooral de Amerikaanse overheid en de Verenigde Naties (via de veiligheidsraad) een grote vinger in de pap hielden. Dit gegeven is op zichzelf geen politiek-historische onthulling, maar het zorgt er wel voor dat het (terecht) lastiger wordt om simplistische tegenstellingen aan te wakkeren, een praktijk die in het publieke debat helaas aan de orde van de dag is.
Het is in dat laatste kader nog altijd wel begrijpelijk, maar toch ook wel jammer dat de documentaire afrondt door stelling in te nemen over de nationale excuses voor het ‘extreme geweld’ in de periode ’45-’49 (Mark Rutte, februari 2022). Door te wijzen op het gebrek aan juridische consequenties, en een voormalig minister van Buitenlandse Zaken (Ben Bot, red.) aan het woord te laten die wijst op de nood tot herstelbetalingen, lijkt Radstake bewust te impliceren dat financiële compensatie het historische trauma van de Indonesiërs tot een soort ‘closure’ zou kunnen brengen.
Op dat punt mist een ruimere inbreng van Indonesische stemmen, een inbreng die nu beperk blijft tot de bijdragen van historici Bonnie Triyana en Ody Dwicahyo (en een van de producenten van de documentaire, die ook van Indische afkomst is). Dat is ironisch, want Radstake heeft in de montage bewust indicaties (lees: korte fragmenten die normaliter waarschijnlijk geschrapt zouden worden) achtergelaten dat meerdere sprekers informatie moesten dubbelchecken of lastig uit hun woorden konden komen. Hij benadrukt dus zélf de breedte en complexiteit van zijn onderwerp, maar komt in het slot van zijn documentaire wel met een relatief kortzichtig voorstel om tot een eventuele politieke resolutie te komen.
De bioscoopversie van Indië Verloren… , die deze week uitgaat, is bijna een halfuur korter dan de versie die afgelopen najaar werd aangekondigd als IDFA-première. Het ligt voor de hand dat de documentaire in de nadere montage wat puntiger is gemaakt, maar dat was voor ondergetekende niet te achterhalen. De versie die nu op tafel ligt, is hoe dan ook geschikt om studenten in het hoger onderwijs met elkaar in discussie te laten gaan, politici nog eens op scherp te zetten en geïnteresseerde burgers te informeren over deze uiterst gecompliceerde geschiedenis. Als je naar de geschiedenis van het publieke debat over de onafhankelijkheidsoorlog kijkt, is dat al een aardige verdienste.
Indië Verloren… (Selling a Colonial War). Regie: In-Soo Radstake. 2023. Documentaire. 105 min. (IDFA: 132 min.)
Deze documentaire is vanaf donderdag 11 januari te zien.
